de Mooiste Sneeuwlandschappen

07-02-2021

De eerste stappen in de sneeuw. Het kraakt onder je voeten. De koude wind in je gezicht. Het gevoel dat je als eerste de witte sneeuwlaag betreedt.

Sneeuwlandschappen hebben iets magisch. Alsof de wereld opeens veranderd is. Ben jij net als ik al naar buiten geweest vanochtend?

In de Gouden Eeuw was er bijna iedere winter sneeuw. Nederland zat in een kleine ijstijd en de winters waren koud. Kunstschilders maakte schitterende sneeuwlandschappen. Wat zijn de mooiste sneeuwlandschappen?

In de Gouden eeuw waren de winters koud en vol sneeuw. De 16e en 17e eeuw staan daarom bekend als de kleine ijstijd. Vooral het laatste kwart van de 16e eeuw lijkt erg koud te zijn geweest, zo blijkt uit historisch onderzoek van het KNMI. Rivieren en grachten vroren in deze winters dicht en werden gebruikt voor vervoer en vermaak.

Hendrick Avercamp

Pieter Bruegel de Oude maakte in 1565 verschillende schilderijen waarop winterse landschappen te zien zijn. Volgens de verhalen was de winter van 1565 zo koud, dat Bruegel zijn verf zag bevriezen toen hij een aantal jagers wilde portretteren. Twee jaar later schilderde Bruegel de kindermoord van Bethlehem in een sneeuwlandschap. Het schilderij werd gemaakt tijdens de 80 jarige oorlog en Bruegel plaatste de Spanjaarden in de rol van de moordenaars.

De Kampense schilder Hendrick Avercamp was bekend met het werk van Bruegel, en zorgde dat winterlandschappen ook in de Noordelijke Nederlanden populair werden. De landschappen van Avercamp worden drukbevolkt met schaatsers, sleeën en ijszeilers. Voor Avercamp dus geen verborgen politieke boodschappen, maar vooral veel vermaak!

In onderstaand winterlandschap uit het Rijksmuseum is goed te zien hoe rijk aan details de doeken van Avercamp zijn. We zien mensen 'kolf' spelen, een soort 17e eeuwse variant van ijshockey. Ook de liefdesscènes zijn vermakelijk. Waar sommige paartjes ijsdansen, zijn anderen al in het hooi gedoken.

Andreas Schelfhout

Ook in de 19e eeuw waren Nederlandse winterlandschappen populair. Andreas Schelfhout, die de Lorrain van de wintergezichten werd genoemd, maakte aan de lopende band ijslandschappen. Zijn hoge productie leverde hem weleens kritiek op, de schilderijen zouden teveel variatie op hetzelfde thema zijn.

In de 19e eeuw werd Schelfhout geroemd om zijn realisme: de levensechte scheuren in het ijs, het spel met weerspiegelingen en schaduwen, de randjes sneeuw tegen de oevers. Toch voelen de werken met hedendaagse ogen een beetje kitsch, met veel pathos en eerder zeer gecomponeerd dan realistisch. Schelfhout schilderde dan ook nooit buiten, maar maakt hij zijn composities op basis van schetsen en tekeningen in het atelier.