🌿 Onder de maretak het nieuwe jaar in: een winterse reis langs hoop, rituelen en stille plekken

Wanneer het jaar kantelt en de winter zijn stilste dagen kent, zoeken we naar plekken en verhalen die warmte brengen. Voor ons bij HK Overmere begint die zoektocht dit keer niet op een klassieke bestemming, maar onder een plant die al eeuwenlang mensen samenbrengt: de maretak. Deze plant, vaak gezien als kerstdecoratie, heeft een rijke geschiedenis en een verrassende ecologie die ons uitnodigt om anders naar winterlandschappen te kijken. Een verrassend reisverhaal dat ons meeneemt langs oude rituelen, Europese landschappen en Nieuwjaarsgebruiken die vandaag nog altijd raken.

Natuurlijke symbolen van de winterzonnewende vieren

Lang voordat er fonkelende lichtjes en slingers waren, wendden onze voorouders zich tot de natuur om de duisternis van de langste nacht van het jaar te vieren. Terwijl de zon laag bleef hangen en de dagen korter werden, keken ze naar groenblijvende bomen, zoals hulst en maretak, als symbolen van hoop en wedergeboorte. Deze planten waren niet zomaar versieringen, ze herinnerden ons eraan dat zelfs in de koudste diepten van de winter het leven voortduurt.

De winterzonnewende en de terugkeer van het licht

Na de winterzonnewende, de kortste dag van het jaar, zullen de dagen langer worden. Zoals het gezegde zegt: "Wanneer de dagen langer worden, wordt de kou sterker"—de winterzonnewende wordt soms gevolgd door het koudste weer van het seizoen. Toch geeft meer licht de klim naar de zomer aan, en brengt elke dag ons dichter bij de lente-equinox.

Bijna elke oude cultuur had mythen over de terugkeer van licht na de winterzonnewende. Terwijl de zon lager aan de hemel zakte, leek het voor oude volkeren alsof de zon misschien voorgoed zou verdwijnen.

Om de zon aan te moedigen terug te keren, werden vreugdevuren gemaakt, gaven voor de goden aan de takken van dennenbomen gehangen en werden groenblijvende planten naar binnen gebracht om eeuwig leven te symboliseren. Als het een beetje als Kerstmis klinkt, komt dat doordat veel heidense ceremonies werden overdekt met christelijke feestdagen, wat resulteerde in bekende kerst- en eindejaarstradities.

"In de stilte van de winter vertelt maretak een verhaal van leven dat blijft."

🌲 Een winterplant met een lange geschiedenis

Maretak – Viscum album – groeit hoog in bomen en blijft groen wanneer alles rondom kaal wordt. Dat alleen al maakte indruk op de Kelten. Romeins schrijver Plinius de Oudere beschreef hoe druïden de plant met een gouden sikkel oogstten, vlak na de winterzonnewende, als symbool van genezing en vruchtbaarheid. 

In Frankrijk, Duitsland en delen van Groot-Brittannië leeft die traditie voort: maretak werd en wordt rond Nieuwjaar opgehangen als teken van geluk en bescherming.

Het woord komt van het Oudengelse mistel-tān, wat verschillende takjes betekent. Oude Druïden beschouwden het als heilig, omdat ze geloofden dat maretak die op eikenbomen groeide magische en genezende krachten had.

Een verwante soort met rode vruchten in plaats van witte, Viscum cruciatum, komt voor in Zuidwest-Spanje en Zuid-Portugal, evenals in Marokko in Noord-Afrika en in Zuidelijk Afrika.

🎇 Nieuwjaar onder de maretak en Waar komt de uitdrukking "Au gui l'an neuf!" vandaan?

Maretak bleef door de eeuwen heen een symbool van leven, verzoening en hoop. Hoewel we maretak vandaag ook met kerst associëren, hoort ze historisch net zo goed bij Nieuwjaar. 

Net als de symboliek rond maretak wordt gezegd dat de uitdrukking "Oh mistletoe the new year!" die vrolijk tijdens het nieuwe jaar wordt uitgesproken, een Keltische oorsprong heeft. Tijdens de winterzonnewende en ter viering van de vernieuwing van de natuur zouden de druïden hebben uitgeroepen: "O ghel an heu!", "Laat het tarwe rijzen!". 

En om het lot af te weren, zouden zij de heilige maretak hebben doorgesneden in een plechtige ceremonie, beschreven door Julius Caesar in De Gallische Oorlogen. De formule zou tot de middeleeuwen hebben bestaan, maar in de aangepaste vorm gebaseerd op de klanken, "Au gui l'an neuf!", uitgesproken. 

De plant stond symbool voor verzoening en een frisse start. Ook in Scandinavië duikt maretak op in mythes rond Baldur, de god van licht en wedergeboorte. Het idee is telkens hetzelfde: wat groen blijft in de winter, belooft hoop voor het jaar dat komt.

💋 De legende achter het kussen onder maretak

We kennen allemaal de traditie van kussen onder de maretak, maar weet je hoe dat is ontstaan?

In een oude Noorse legende had Frigga, de godin van de liefde, een zoon genaamd Balder, de god van onschuld en licht. Om hem te beschermen eiste Frigga dat alle wezens en levenloze voorwerpen een eed zwoeren hem geen kwaad te doen, maar ze vergat maretak toe te voegen. Loki, de god van het kwaad en de vernietiging, hoorde hiervan en maakte een pijl van een takje maretak. Daarna misleidde hij Hoth, Balders blinde broer, om de maretakpijl af te schieten en leidde deze om Balder te doden. De dood van Balder betekende het einde van het zonlicht, wat de lange winternachten in het noorden verklaarde.

Frigga's tranen vielen op de maretak en veranderden in witte bessen. Ze bepaalde dat het nooit meer schade mocht veroorzaken, maar liefde en vrede moest bevorderen. Vanaf dat moment kreeg iedereen die onder maretak stond een kus. Zelfs dodelijke vijanden die elkaar per ongeluk onder de maretak ontmoetten, moesten hun wapens opzij leggen en een vredeskus uitwisselen, waarmee ze een wapenstilstand voor die dag uitriepen.

Bekend als "de genezende plant" gebruikten de oude Kelten maretak ook als onderdeel van hun winterzonnewendevieringen. De plant bevat progesteron, het vrouwelijke geslachtshormoon, en misschien is dit een andere reden waarom het in verband werd gebracht met kussen.

Maretakballen

Rond de 18e eeuw werden traditionele kusballen van hulst en maretak in ramen en deuropeningen gehangen tijdens de eindejaarsperiode. Een jonge dame die onder de maretak zat, kon niet weigeren een kus te geven. Dit zou haar huwelijkskansen vergroten, aangezien een meisje dat niet gekust is, volgend jaar nog steeds single kon zijn. Volgens oude gewoonte wordt na elke kus één bes verwijderd totdat ze allemaal weg zijn.

"Nieuwjaar voelt anders wanneer je weet dat mensen hier al eeuwen hetzelfde groen begroetten."

🧭 Waar maretak groeit en hoe ze daar komt

Maretak (Viscum album) is een halfparasiet.

Met groenblijvende bladeren, gele bloemen en witte bessen groeien meestal grote bolvormige plukken maretak hoog in de bladertoppen van fruitbomen, esdoorns en soms eiken. Hoewel maretak een sterke associatie heeft met kerst- of eindejaarskussen, is de plant niet erg romantisch: het is een parasiet, die zich hecht aan zijn favoriete gastboom en water en voedingsstoffen voor zichzelf afzuigt. (Met andere woorden, het is een beetje aanhankelijk.)

Maretak is het gemakkelijkst te zien in de winter. Zoek naar bolvormige groene massa's op anders kale boomtakken. Hoe komen ze daar, vraag je? Vogels eten de witte bessen en verspreiden de zaden terwijl ze op de takken zitten. De zaden hechten zich aan de schors van de boom en kiemen, waarbij ze op fotosynthese vertrouwen om de benodigde energie te leveren om in deze levensfase te groeien. De zaailingen graven vervolgens hun geïmproviseerde wortels in de schors van de boom en nemen sap en water op met behulp van een gespecialiseerde structuur die een haustorium wordt genoemd. (De betekenis van "haustorium" is een zuigorgaan dat wordt gevormd door sommige parasitaire planten en schimmels. Het dient om voedingsstoffen en water aan hun gastheer te onttrekken.)

Als de maretak eenmaal aan zijn gastboom vastzit, doet hij gewoon zijn ding: bloeien, bessen dragen en zich verder verspreiden, ik vind dit best bijzonder.

Maretak betekenissen, legendes en folklore

Maretak wordt beschouwd als een symbool van leven omdat hij, zelfs als zijn gastheer bladloos is, altijd groen is en in de winter vruchten draagt. Men denkt dat het woord maretak afkomstig is van het Saksische mistl-tan, wat verschillende takjes betekent.

Druïden priesters dachten dat maretak een heilige plant was omdat hij niet uit wortels in de grond groeide. Toen ze er een paar vonden groeien op een eik, hun heiligste boom, beschouwden ze het als de ziel van de boom. De hogepriester klom op de zesde nacht van de nieuwe maan na de winterzonnewende in de boom en sneed de maretak met een gouden sikkel. Aanbidders vingen de stukken op in hun lange witte gewaden of op een wit doekje dat onder de boom was uitgespreid, omdat het ongeluk bracht als zelfs het kleinste stukje de grond raakte. De gelovigen droegen maretak-talismannen voor geluk en bescherming tegen heksen en kwade geesten. Maretakbollen hingen in de deuropening, zodat alleen geluk het huis kon binnenkomen.

Zwitserland was donnerbesen, of thunder besom, van goddelijke oorsprong, bedoeld om het huis tegen vuur te beschermen en werd daarom als bliksemspreuk aan de balken opgehangen. Het feit dat de steel gevorkt is, versterkte dit geloof. De Zwitsers schoten traditioneel maretak uit de bomen met een pijl, en voor geluk moesten ze hem met de linkerhand vangen voordat hij de grond raakte.

✨ Waarom dit verhaal blijft boeien

Maretak verbindt natuur, mythes, geschiedenis en menselijk ritueel. Net daarom past ze zo mooi bij Nieuwjaar. Het is geen luid feest, maar een moment van stilstaan. Van kijken naar wat blijft groeien, zelfs in koude tijden. Voor ons gaat reizen niet alleen over plaatsen, maar over kleine verhalen die een landschap betekenis geven. Een wandeling onder bomen met maretak kan een intiem, hoopvol begin van het nieuwe jaar zijn.

📣 Ga zelf op ontdekking

Laat je deze winter verrassen door kleine verhalen langs grote wegen. Trek eropuit, kijk omhoog en ontdek waar maretak groeit. Wandel bv. in Aalst Zwembadpark

Fotografie & Tekst: Diane Geerts | Gepub. 27 december 2025